Κοινωνική ευθύνη και επιχειρηματικότητα.

(Η απάντηση στις οικονομικές κρίσεις της οικονομίας της αγοράς ή του καπιταλιστικού συστήματος).Γράφει: ο Λεωνίδας θ. Πουλιόπουλος¹

Η πάροδος του χρόνου συνοδευόμενη από τον φυσικό νόμο της εξελικτικής διαδικασίας δεν άλλαξε μόνο τον άνθρωπο και την φύση αλλά και την άποψη για την επιχειρηματικότητα. Κανείς φυσικά δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει ότι οι αλλαγές αυτές δεν είναι αποτέλεσμα των ενεργειών από ένα κέντρο λήψης αποφάσεων ή από μια κλειστή ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά αντανακλούν κοινωνικές επιταγές και πολύχρονες ζυμώσεις.

Η εξέλιξη ή κατ’ άλλους η ενηλικίωση της ιδέας της επιχείρησης ή της επιχειρηματικότητας ως θεσμού, οδήγησε στη διεύρυνση του ρόλου της ως οικονομικού παράγοντα, αυξάνοντας τα πεδία δράσης της αλλά ταυτόχρονα δημιουργώντας πληθώρα νέων ευθυνών. Ο κοινωνικός ρόλος των επιχειρήσεων, που ουσιαστικά βρισκόταν στο περιθώριο για σειρά δεκαετιών, επανήλθε δριμύτερος στα τέλη της δεκαετίας ’90 αποφασισμένος να ανταποκριθεί σε κοινωνικά και λαϊκά αιτήματα αλλά και στις ανάγκες της εξέλιξης.

Ο όρος Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη(ΕΚΕ) δεν είναι νέος, όπως δεν είναι νέες και οι πρακτικές της.

Η ΕΚΕ έχει πολλούς ορισμούς, εμείς όμως θα αποδεχθούμε αυτόν που διατύπωσε Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2006, και έχει ως εξής: ΕΚΕ είναι, η σε εθελοντική βάση ενσωμάτωση από τις επιχειρήσεις, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πρακτικών, στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, καθώς και στις σχέσεις τους με όλους τους συμμετέχοντες(προσωπικό-κοινωνία-μέτοχοι). Μολονότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει συμφωνία ως προς τον ορισμό της έννοιας, όπως και ως προς τις δράσεις που περιλαμβάνει, ωστόσο η ακριβής φύση και τα χαρακτηριστικά της διαφοροποιούνται, ανάλογα με το εθνικό κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο καλλιεργείται και αναπτύσσεται.

Εμείς εδώ δεν θα ασχοληθούμε με το θεωρητικό μέρος της ΕΚΕ αλλά με τα ευρήματα μιας έρευνας του Ινστιτούτου Επικοινωνίας και την στάση του Έλληνα καταναλωτή. Η έρευνα λοιπόν αυτή που έγινε για 5^η συνεχή χρονιά και αποτυπώνει τα την στάση των Ελλήνων καταναλωτών για το έτος 2009 παρουσιάζει τα εξής ενδιαφέροντα αποτελέσματα.

Η Στάση του Έλληνα Καταναλωτή

Η έρευνα αυτή για την Υπεύθυνη Κατανάλωση και την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη συγκεντρώνει σημαντικά ευρήματα για τους Έλληνες καταναλωτές και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τις εταιρείες και τα προϊόντα τους.

Πιο συγκεκριμένα, το 32,9% των Ελλήνων καταναλωτών, στη διάρκεια του προηγούμενου έτους, έχει ανταμείψει μια κοινωνικά υπεύθυνη εταιρεία (είτε μέσω αγοράς ενός προϊόντος είτε μέσω θετικών σχολίων που εκφράστηκαν για τη συγκεκριμένη εταιρεία) ενώ το 19,3% έχει σκεφτεί να το πράξει (52,2% συνολικά – έχει πράξει και έχει σκεφτεί να ανταμείψει μια κοινωνικά υπεύθυνη εταιρεία).

Η ενσυνείδητη πράξη επιβράβευσης και η αντίστοιχη σκέψη μιας τέτοιας ενέργειας (52,2%) σημειώνει μια σημαντική αύξηση σε σύγκριση με τη έρευνα CSR που πραγματοποιήθηκε το προηγούμενο έτος (από 39,1% /CSR 2008 σε 52,2% CSR 2009).

Η υπεύθυνη πράξη της ανταμοιβής μιας κοινωνικά υπεύθυνης εταιρείας τοποθετεί την Ελλάδα στην 4^η θέση στην κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών, που έχει διενεργηθεί η έρευνα CSR 2009.

Αντίστοιχα, το 48,4% των Ελλήνων καταναλωτών, στη διάρκεια του προηγούμενου έτους έχει «τιμωρήσει» μια κοινωνικά μη υπεύθυνη εταιρεία (είτε μέσω μη αγοράς ενός προϊόντος είτε μέσω αρνητικών σχολίων που εκφράστηκαν για τη συγκεκριμένη εταιρεία) ενώ το 17,8% έχει σκεφτεί να το πράξει (66,2% συνολικά – έχει πράξει και έχει σκεφτεί να τιμωρήσει μια κοινωνικά μη υπεύθυνη εταιρεία). 

Η ενσυνείδητη πράξη «τιμωρίας» και η αντίστοιχη σκέψη μιας τέτοιας ενέργειας σημειώνει την εξής εξέλιξη σε σχέση με τις προηγούμενες έρευνες CSR (15,9%/CSR 2004 σε 30,9%/CSR 2005 σε  64,9%/CSR 2007 σε 58,1%/CSR 2008 σε 66,2%/CSR 2009).

Η ενσυνείδητη πράξη «τιμωρίας» ή η αντίστοιχη σκέψη μιας τέτοιας ενέργειας παραμένει σε υψηλά ποσοστά με πάνω από τους μισούς Έλληνες να δηλώνουν πρόθεση τιμωρίας (από 15,9% το 2004, σε 30,9% το 2005, σε  64,9% το 2007, σε 58,1% το 2008 και σε 66,2% στο 2009).

Αναφορικά με το βαθμό κοινωνικής υπευθυνότητας, το 54,6% των ερωτηθέντων δηλώνουν «ενεργοί πολίτες» (42,7% το 2008) με θετική ή αρνητική δράση απέναντι στις εταιρείες, ενώ το 43,5% των ερωτηθέντων δηλώνουν «μη ενεργοί/ αδιάφοροι πολίτες» (56,2% το 2008).  

Η υπεύθυνη πράξη της «τιμωρίας» μιας κοινωνικά μη υπεύθυνης εταιρείας τοποθετεί την Ελλάδα στην 2^η θέση στην κατάταξη των ευρωπαϊκών χωρών που έχει διενεργηθεί η έρευνα CSR 2009.

Στη δημογραφική ανάλυση των υπεύθυνων πολιτών/ καταναλωτών μεγαλύτερη υπευθυνότητα διαπιστώνεται σε νεότερες ηλικίες, ανώτερης και ανώτατης μόρφωσης.

Στο πλαίσιο των παραπάνω επισημάνσεων, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στην παρούσα μέτρηση οι ενεργοί πολίτες (όσοι έχουν τιμωρήσει/ επιβραβεύσει μια εταιρεία ή έχουν σκεφθεί να το κάνουν) πλειοψηφούν έναντι των μη ενεργών πολιτών με ποσοστά 54,6% και 43,5% αντίστοιχα. Επιπρόσθετα, σημαντική αύξηση καταγράφεται στους συνειδητοποιημένους (όσοι έχουν τιμωρήσει και επιβραβεύσει μια εταιρεία) πολίτες (26,4% στη μέτρηση CSR 2009 από 16,2% στη μέτρηση CSR 2008).

Στην ανάλυση των παραπάνω στοιχείων, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στη διάρκεια των τελευταίων ετών δημοσιοποιήθηκαν μια σειρά από γεγονότα σε διεθνές επίπεδο και σε εθνικό επίπεδο (διατροφικά σκάνδαλα – «βιομηχανικό» ηλιέλαιο, υπόθεση Siemens, υπόθεση Βατοπεδίου, διεθνής οικονομική κρίση, εκλογή Obama, κ.α.) που σε μεγάλο βαθμό μπορούν να ερμηνεύσουν τα αυξητικά ποσοστά στην υπεύθυνη στάση του Έλληνα καταναλωτή απέναντι στις εταιρείες, αντίστοιχη τάση που είχε παρατηρηθεί στη μέτρηση του 2007 με την εκδήλωση αντίστοιχων γεγονότων (σε διεθνές επίπεδο -νόσος των πουλερικών, γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα και σε επίπεδο χώρας -διατροφικά σκάνδαλα, προβληματικά προϊόντα, εναρμονισμένες πρακτικές εταιρειών κ.α.)

Συνεπώς στην παρούσα μέτρηση, με αυξητική τάση σε σχέση με το προηγούμενα χρόνια, ο καταναλωτής/ πολίτης εκδηλώνει πιο έντονα τη θέση του με δράση και ανταμοιβή ή τιμωρία της επιχείρησης.

Προσδοκίες από τις εταιρείες

Ο Έλληνας καταναλωτής θεωρεί ότι, η κοινωνική υπευθυνότητα μιας εταιρείας θα πρέπει να εστιάζεται στο να διασφαλίζει ότι τα προϊόντα της είναι ασφαλή και υγιεινά (87,9%), να διασφαλίζει ότι τα προϊόντα και οι λειτουργίες της δεν βλάπτουν το περιβάλλον (80,9%), ότι όλες οι ύλες που χρησιμοποιεί για να φτιάξει τα προϊόντα της έχουν παραχθεί με κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνο τρόπο(74,8%), στην παροχή προϊόντων και υπηρεσιών καλής ποιότητας στη χαμηλότερη δυνατή τιμή (74,6%), στην ίση μεταχείριση όλων των υπαλλήλων και των υποψηφίων για θέσεις εργασίας, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας, θρησκεύματος ή σεξουαλικής προτίμησης (72,5%), στην εφαρμογή των ίδιων υψηλών προδιαγραφών / προτύπων σε όποια χώρα στον κόσμο και αν δραστηριοποιείται (62,3%)- Ευθύνες που αφορούν κυρίως και συνδέονται με τη λειτουργία της επιχείρησης.

Αξιολόγηση εταιρειών/ επιμέρους κλάδων ως προς την κοινωνική υπευθυνότητα

Το 36,7% των Ελλήνων καταναλωτών μπορεί να αναφέρει τουλάχιστον μία εταιρεία που ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της απέναντι στην κοινωνία ενώ το 48,8% δεν γνωρίζει/ δεν έχει άποψη. Αντίστοιχα το 33,8% των ερωτηθέντων είναι σε θέση να αναφέρει τουλάχιστον μία εταιρεία που δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις της απέναντι στην κοινωνία και το 56,9% δεν γνωρίζει/ δεν έχει άποψη.

Σύμφωνα με τους Έλληνες καταναλωτές, ο κλάδος που ανταποκρίνεται καλύτερα στις κοινωνικές του υποχρεώσεις απέναντι στην κοινωνία, σε καθ’ υπόδειξη επίπεδο, είναι οι εταιρείες Η/Υ και υψηλής τεχνολογίας (ανάμεσα στην καλύτερη εταιρεία και πάνω από το μέσο όρο 43,2%), σημειώνοντας αύξηση 1,5% από την αντίστοιχη έρευνα της έρευνας CSR 2007.

Σχετικά με την Κοινωνική Υπευθυνότητα των  ΜΜΕ:

Οι Έλληνες πολίτες συνεχίζουν να θέτουν θέμα ελέγχου και δημόσιας λογοδοσίας των Μέσων. Θεωρούν ότι η αρχή της αυτο-ρύθμισης και η δημοσιογραφική δεοντολογία έχουν μάλλον αποτύχει να πείσουν τους Έλληνες πολίτες ότι αποτελούν  αποτελεσματικές ήπιες ρυθμίσεις ικανές να διαμορφώνουν μια κουλτούρα υπευθυνότητας και δημόσιας λογοδοσίας στις επιχειρήσεις των ΜΜΕ στη χώρα μας.

Προτάσσουν ως πολύ σημαντικό το θέμα της υπευθυνότητας των ΜΜΕ απέναντι στην κοινωνία (84,7%). Ταυτόχρονα πιστεύουν ότι πρέπει να είναι ανεξάρτητα και τα ίδια υπεύθυνα για την τήρηση της δημοσιογραφικής και επιχειρηματικής δεοντολογίας /αυτο-ρύθμισης δηλαδή,  χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις (75,3%). Θεωρούν ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης για την κατάσταση που επικρατεί στα Μέσα τη φέρουν και οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι καθώς ελάχιστα πιέζουν ώστε τα ΜΜΕ να γίνουν πιο υπεύθυνα στη λειτουργία τους και στην παραγωγή προγραμμάτων και ειδήσεων (57,9%).

Σε σύγκριση με το 2008 περισσότεροι πολίτες υποστηρίζουν ότι τα ΜΜΕ πρέπει να είναι σωστοί εργοδότες και να σέβονται τα εργασιακά δικαιώματα (79.9%) και περιμένουν από τα ΜΜΕ να εκδίδουν κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς απολογισμούς με το έργο που επιτελούν (78,9%).

Υποστηρίζουν ομόφωνα ότι τα ΜΜΕ έχουν ευθύνη να προβάλλουν τα κύρια Περιβαλλοντικά προβλήματα και να πιέζουν για την τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (92,4%) και ότι ο κλάδος πρέπει να παίξει κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση και την πληροφόρηση των πολιτών ώστε να υιοθετήσουν πιο «πράσινες» συνήθειες (91,8%).

Συμπέρασμα.

Φυσικά οι κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων δεν είναι δυνατόν να αποτυπωθεί να αναλυθεί και να ολοκληρωθεί στα στενά πλαίσια ενός άρθρου. Για το θέμα αυτό έχουν ξοδευτεί τόνοι μελάνης και ακόμη δεν έχει εξαντληθεί το περιεχόμενο του θέματος. Είναι ένα θέμα το οποίο συνεχώς εξελίσσεται αφού η ΕΚΕ, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα στάδιο της εξελικτικής διαδικασίας του συστήματος με επίκεντρο τον άνθρωπο. Ο Μάρκ Μαζάουερ (καθηγητής της ιστορίας στο Birkbeck College του Λονδίνου), υποστηρίζει ότι ο καταναλωτισμός και η κεφαλαιοκρατική ανάπτυξη είχαν διαβρώσει τα μαρξικά ιδεώδη πολύ προτού το 1989 σαρώσει όλο το οικοδόμημα του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού.

Τι σημαίνει αυτή η αναφορά και ο συσχετισμός αυτής της εξέλιξης με την ΕΚΕ; Σημαίνει ότι όλα τα πράγματα στον κόσμο, μη εξαιρουμένων και των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συστημάτων, υπόκεινται σε μια εξελικτική διαδικασία, η οποία όσο βίαια και αν παρεμποδιστεί, κάποτε θα επανέλθει στην φυσιολογική της μορφή, έτσι ώστε να ακολουθήσει τον προδιαγραμμένο από το ΄΄ συμπαντικό DNA ΄΄, δρόμο της. Αυτό πιστεύουμε ότι συμβαίνει σήμερα με την εξέλιξη της ΕΚΕ, η οποία όλο και περισσότερο γίνεται συνείδηση, όχι μόνο στις επιχειρήσεις και τον καταναλωτή, αλλά και σε κάθε πολίτη του αναπτυγμένου ή 1^ου κόσμου που προτιμούν να τον αποκαλούν κάποιοι.

Η ΕΚΕ καθώς επίσης και η οικολογική και κοινωνική ευαισθησία ακολούθησαν και συνεχίζουν να ακολουθούν μια εξελικτική διαδικασία η οποία έχει άμεση σχέση με την οικονομική εξέλιξη και το βιοτικό επίπεδο κάθε λαού. Έτσι λοιπόν η χώρα μας ως ουραγός στο οικονομικό γίγνεσθαι του δυτικού κόσμου και της Ευρώπης, είναι φυσικό να αναπτύξει καθυστερημένα αυτή την κοινωνική και περιβαλλοντική ευαισθησία που δείχνουν άλλες χώρες του δυτικού ή 1^ου κόσμου.

Η ψυχοσυμπαντική θεωρία πιστεύει ότι στην εξελικτική διαδικασία των ζώντων όντων, η σκέψη και το συναίσθημα έσωσαν το ανθρώπινο είδος από τον αφανισμό, αφού ο προάνθρωπος παρουσίαζε έντονες αδυναμίες επιβίωσης: μυϊκή ισχύς, επιθετικά όπλα, τρέξιμο, δεν ήταν αρκετά. Η λύση απάντηση στο πρόβλημα ήταν ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Με την ίδια λογική θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι η ΕΚΕ, θα μπορούσε να είναι η απάντηση ή η λύση σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Ένα οργανωμένο και θεσμοθετημένο σύστημα ΕΚΕ, που θα περιλάμβανε όλες ανεξαιρέτως τις επιχειρήσεις, θα μπορούσε σε περιόδους κρίσης να χρησιμοποιηθεί ως ένας υποστηρικτικός μηχανισμός, έτσι ώστε κάθε χώρα να μην γίνεται όμηρος ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος, που έχει γίνει ακόμη ισχυρότερο και από ένα κράτος.